28/08/2025
NASA-ի (Օդագնացության և տիեզերական տարածության հետազոտությունների ազգային գործակալություն) գիտնականներն օգտագործում են տեխնոլոգիաներ և արբանյակներ՝ օդի աղտոտվածության մասին ճշգրիտ տվյալներ հավաքագրելու համար:
Արբանյակը ինքնուրույն չափումներ չի կատարում․ այն գործում է որպես հարթակ, որի վրա տեղակայված են համապատասխան չափման գործիքներ (օրինակ՝ OMI, TES, MLS)։ Մթնոլորտային պարամետրերի իրական չափումները կատարվում են հենց այդ գործիքների միջոցով։
Ահա թե ինչպես է դա աշխատում.
Արևի ճառագայթները հասնում են Երկրին՝ անցնելով մթնոլորտի միջով, որտեղ դրանք կլանվում կամ ցրվում են տարբեր գազերի, ամպերի և աէրոզոլների կողմից։ Այնուհետև ճառագայթները անդրադառնում են Երկրի մակերևույթից՝ ջրային տարածքներից, հողից, բուսականությունից, քաղաքներից և այլ օբյեկտներից։
Արբանյակը գրանցում է Երկրի մակերևույթից կամ մթնոլորտից անդրադարձած կամ ճառագայթած լույսը։ Գործիքները չափում են, թե որքան էներգիա է վերադարձվում տիեզերք և ինչ սպեկտր ունի այդ ճառագայթումը։
Յուրաքանչյուր գազ (NO₂, O₃, CO₂ և այլն) ունի իր յուրահատուկ կլանման սպեկտրալ «ստորագրությունը», որը անվանում են սպեկտրալ մատնահետք (spectral fingerprint)։ Օրինակ՝ NO₂-ը հիմնականում կլանում է ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումը։
Վերլուծելով, թե լույսը որ հաճախականությունների միջակայքերում և ինչ չափով է թուլացել, հնարավոր է որոշել մթնոլորտում տվյալ գազերի կոնցենտրացիան։
Այսպիսով՝
1. Արբանյակային գործիքներ. NASA-ն Երկրի ուղեծիր է ուղարկում մասնագիտացված արբանյակներ, որոնք հագեցած են գործիքներով, ինչպիսիք են սպեկտրոմետրերը և ռադիոմետրերը: Դրանք նախատեսված են մթնոլորտի տարբեր շերտերում քիմիական նյութերի առկայությունը հայտնաբերելու համար:
2. Լույսի սկանավորում. Այս գործիքները չափում են, թե ինչպես է արևի լույսը (կամ երբեմն լազերային լույսը) կլանվում կամ անդրադառնում մթնոլորտի մոլեկուլներից: Յուրաքանչյուր աղտոտիչ ունի իր «մատնահետքը» լույսի սպեկտրում:
3. Տվյալների վերլուծություն. Հավաքված տվյալների հիման վրա կատարվում են վերլուծություններ՝ որոշելու համար աղտոտիչների տեսակները, դրանց կոնցենտրացիաները և տարածական բաշխվածությունը: Սա թույլ է տալիս ստեղծել օդի աղտոտվածության գլոբալ քարտեզներ և հետևել դրա շարժին ժամանակի ընթացքում:
4. Կանխատեսումներ և լուծումներ. Այս տվյալները կենսական նշանակություն ունեն օդի որակի մոդելներ ստեղծելու, կանխատեսումներ անելու և օդի աղտոտվածության դեմ պայքարի արդյունավետ ռազմավարություններ մշակելու համար՝ պաշտպանելով մարդկանց առողջությունը և շրջակա միջավայրը:
NASA-ի այս աշխատանքը կարևոր է մեր մոլորակի ապագայի համար:
